Skolioz Nədir?

Skolioz onurğanın anormal yana əyilməsi ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Normalda onurğa düz bir xətt boyunca yerləşməlidir, lakin skolioz zamanı S və ya C şəkilli əyriliklər müşahidə olunur. Bu vəziyyət əsasən uşaqlıq və yeniyetmə dövründə inkişaf edir, lakin böyüklərdə də rast gəlinə bilər.

Skoliozun Əsas Formları

Skoliozun müxtəlif növləri mövcuddur və onlar yaranma səbəbinə görə aşağıdakı qruplara bölünür:

1. İdiopatik Skolioz

İdiopatik skoliozun dəqiq səbəbi məlum deyil və bu növ skolioz bütün halların təxminən 80%-ni təşkil edir. O, əsasən uşaqlarda və yeniyetmələrdə meydana çıxır və aşağıdakı alt növlərə bölünür:

• İnfantil (uşaq yaşında) – 0-3 yaş arasında inkişaf edir.
• Juvenil (orta uşaq yaşında) – 4-10 yaş arasında rast gəlinir.
• Adolesan (yeniyetmə yaşında) – 10-18 yaş arasında inkişaf edir və ən çox rast gəlinən formadır.

2. Konjenital (Anadangəlmə) Skolioz

Onurğa sümüklərinin formalaşması zamanı yaranan doğuşdan gələn qüsurlar nəticəsində inkişaf edir. Anadangəlmə skolioz adətən onurğa fəqərələrinin qeyri-normal inkişafı və ya bir-birinə yapışması nəticəsində əmələ gəlir.

3. Neyromuskulyar Skolioz

Sinir və ya əzələ xəstəlikləri səbəbilə meydana gələn skolioz növüdür. Bu xəstəliklər onurğanı dəstəkləyən əzələlərə və sinirlərə təsir edir. Aşağıdakı hallarda rast gəlinir:

• Serebral iflic
• Əzələ distrofiyası
• Poliomielit
• Spina bifida

4. Degenerativ Skolioz

Əsasən böyüklərdə müşahidə olunan skolioz növüdür. Onurğanın qığırdaq və fəqərələri yaşlanma ilə əlaqədar zədələndikdə və zəiflədikdə inkişaf edir. Degenerativ skolioz əsasən bel nahiyəsində rast gəlinir və yaş artdıqca daha da pisləşə bilər.

5. Funksional (Postural) Skolioz

Onurğa özü normaldır, lakin digər faktorlar (məsələn, qıç uzunluğunun fərqliliyi, əzələ spazmı və ya pis duruş) səbəbindən müvəqqəti əyrilik yaranır. Əsas səbəb aradan qaldırıldıqda onurğa yenidən düz formaya qayıda bilər.

Skoliozun Əlamətləri

Skolioz yüngül hallarda simptomlar yaratmaya bilər, lakin irəlilədikcə aşağıdakı əlamətlər müşahidə oluna bilər:

• Çiyinlərin və ya budların asimmetrik olması
• Beldə və ya kürəkdə əyilmə
• Bədənin bir tərəfə əyilməsi
• Kürək ağrıları (əsasən yetkin insanlarda)
• Nəfəs almada çətinlik (ağır hallarda)

Skoliozun Diaqnozu və Müalicəsi

Diaqnoz

Skolioz diaqnozu üçün həkim fiziki müayinə aparır və əyriliyin dərəcəsini müəyyən etmək üçün rentgen, MRT və ya KT müayinələri istifadə olunur. Əyrilik Cobb bucağı ilə ölçülür:

• 10°-dən az – normal sayılır.
• 10°-25° – yüngül skolioz.
• 25°-40° – orta dərəcəli skolioz, müalicə tələb edə bilər.
• 40°-dan çox – ağır skolioz, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.

Müalicə Metodları

Skoliozun müalicəsi xəstənin yaşından, əyriliyin dərəcəsindən və səbəbindən asılı olaraq fərqlənir. Əsas müalicə üsulları bunlardır:

1. Müşahidə və Fizioterapiya – Yüngül hallarda xüsusi idman hərəkətləri və duruş düzəltmə texnikaları tövsiyə olunur.
2. Ortopedik Korset – Əyriliyi 25°-40° arasında olan uşaqlara və yeniyetmələrə tətbiq edilir. Korset xəstənin vəziyyətinin pisləşməsinin qarşısını ala bilər.
3. Cərrahi Müalicə – Skolioz çox irəliləmişsə (40°-dan yuxarı), onurğanın düzəldilməsi üçün metal çubuqlar və vintlər vasitəsilə cərrahiyyə əməliyyatı aparılır.

Nəticə

Skolioz ciddi və proqressiv bir xəstəlik ola bilər, lakin vaxtında diaqnoz və müalicə ilə idarə edilə bilər. Xüsusilə uşaqlarda erkən aşkarlanması və düzgün müalicə metodlarının seçilməsi xəstəliyin ağırlaşmasının qarşısını ala bilər. Profilaktik tədbirlər kimi düzgün duruş saxlamaq, aktiv həyat tərzi keçirmək və mütəmadi olaraq həkim müayinəsindən keçmək tövsiyə olunur.

C-vari Skolioz

C-vari skolioz onurğanın yalnız bir istiqamətdə, yəni tək əyriliklə əyildiyi skolioz növüdür. Bu zaman onurğa C hərfinə bənzəyən forma alır. Skoliozun digər bir forması olan S-vari skolioz isə iki əyrilikdən ibarətdir və onurğa S şəklində görünür.

C-vari Skoliozun Səbəbləri

C-vari skoliozun əsas yaranma səbəbləri aşağıdakılardır:

1. İdiopatik Skolioz – Ən çox yeniyetmələrdə rast gəlinir və səbəbi tam məlum deyil.
2. Postural Skolioz (Duruş Pozğunluğu) – Uzun müddət yanlış oturma və ya duruş vərdişləri nəticəsində yarana bilər.
3. Neyromuskulyar Skolioz – Sinir və əzələ xəstəlikləri (məsələn, serebral iflic, əzələ distrofiyası) səbəbilə inkişaf edə bilər.
4. Anadangəlmə Skolioz – Doğuşdan gələn sümük anomaliyaları nəticəsində meydana çıxır.
5. Degenerativ Skolioz – Əsasən yaşlı insanlarda onurğa degenerasiyası (osteoartrit, disk yırtıqları) səbəbindən yaranır.

C-vari Skoliozun Xüsusiyyətləri

• Əyrilik tək istiqamətdə olur.
• Çiyin və bud səviyyələri asimmetrik görünə bilər.
• Xəstə bədənini bir tərəfə əyilmiş formada saxlaya bilər.
• Ağır hallarda onurğada rotasiya və qabarıqlıq müşahidə edilə bilər.
• Yüngül hallarda ciddi ağrılar yaratmaya bilər, lakin irəlilədikcə bel və kürək ağrıları baş verə bilər.

C-vari Skoliozun Müalicəsi

Müalicə skoliozun dərəcəsinə və yaranma səbəbinə bağlı olaraq dəyişir:

1. Fizioterapiya və Düzgün Duruş Təlimi – Yüngül hallarda xüsusi idman hərəkətləri və duruş düzəltmə texnikaları tövsiyə olunur.
2. Korset İstifadəsi – Əyriliyin 25-40° olduğu hallarda skoliozun irəliləməsinin qarşısını almaq üçün xüsusi korsetlər tətbiq edilə bilər.
3. Manual Terapiya və Masaj – Əzələlərin gücləndirilməsi və onurğanın rahatlaşdırılması üçün istifadə edilə bilər.
4. Cərrahi Müdaxilə – Əgər əyrilik 40°-dan çoxdursa və ciddi problemlər yaradırsa, onurğanın düzəldilməsi üçün cərrahiyyə əməliyyatı tövsiyə edilə bilər.

Nəticə

C-vari skolioz erkən mərhələdə aşkar edildikdə fizioterapiya və duruşun düzəldilməsi ilə nəzarət altına alına bilər. Lakin irəliləmiş hallarda daha ciddi müalicə üsulları tələb oluna bilər. Əgər duruş pozğunluğu və ya kürəkdə asimmetriya hiss edirsinizsə, həkimə müraciət etmək vacibdir.

S-vari Skolioz

S-vari skolioz onurğanın iki istiqamətdə əyilməsi ilə xarakterizə olunan skolioz növüdür. Bu zaman onurğa S hərfinə bənzər bir forma alır və iki əsas əyrilik (primer və kompensator) yaranır.

S-vari Skoliozun Xüsusiyyətləri

• İki əsas əyrilik mövcuddur – biri ilkin (primer), digəri isə bədəni tarazlaşdırmaq üçün yaranan ikinci əyrilikdir.
• Onurğa daha qeyri-sabit olur və skoliozun irəliləmə ehtimalı C-vari skoliozdan daha yüksəkdir.
• Asimmetrik çiyinlər və budlar – bir çiyin və ya bud digəri ilə müqayisədə daha yüksək və ya aşağı görünə bilər.
• Duruş pozğunluğu və ağrılar – xüsusilə yetkinlik dövründə və böyüklərdə bel və kürək ağrılarına səbəb ola bilər.
• Rotasiya və qabarıqlıq – ağır hallarda onurğa fırlana bilər və kürəkdə qabarıqlıq (qozbellik) yarana bilər.

S-vari Skoliozun Səbəbləri

S-vari skoliozun əsas yaranma səbəbləri bunlardır:

1. İdiopatik Skolioz – Ən çox rast gəlinən səbəbdir (80%-dən çox). Əsasən yeniyetmələrdə müşahidə olunur və səbəbi dəqiq bilinmir.
2. Neyromuskulyar Skolioz – Sinir və əzələ xəstəlikləri nəticəsində yaranır (serebral iflic, əzələ distrofiyası və s.).
3. Anadangəlmə Skolioz – Onurğa sümüklərinin doğuşdan düzgün formalaşmaması səbəbindən meydana gəlir.
4. Degenerativ Skolioz – Yaşlı insanlarda onurğa degenerasiyası və fəqərələrarası disklərin zədələnməsi nəticəsində baş verir.
5. Funksional Skolioz – Duruş pozğunluğu, qıç uzunluğunun fərqi və ya əzələ spazmı səbəbindən müvəqqəti olaraq meydana çıxa bilər.

S-vari Skoliozun Diaqnozu

Diaqnoz üçün həkim aşağıdakı metodlardan istifadə edir:

• Fiziki müayinə – Çiyin, bud və kürəkdə asimmetriya yoxlanılır.
• Rentgen (X-ray) – Cobb bucağı ölçülərək əyriliyin dərəcəsi müəyyən edilir.
• MRT və ya KT – Daha detallı müayinə tələb olunduqda tətbiq edilə bilər.

Cobb bucağına görə skoliozun dərəcəsi:

• 10°-25° – Yüngül skolioz
• 25°-40° – Orta dərəcəli skolioz
• 40° və daha çox – Ağır skolioz (cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər)

S-vari Skoliozun Müalicəsi

S-vari skoliozun müalicəsi əyriliyin dərəcəsinə və xəstənin yaşına görə dəyişir:

1. Fizioterapiya və İdman

• Schroth metodu – Skoliozun qarşısını almaq üçün xüsusi tənəffüs və duruş düzəldici hərəkətlərdən ibarət proqramdır.
• Pilates və yoga – Onurğanı möhkəmləndirən və elastikliyini artıran məşqlər tövsiyə edilir.

2. Korset Müalicəsi

• Əyrilik 25°-40° arasında olduqda, xüsusilə yeniyetmələrdə skoliozun irəliləməsini dayandırmaq üçün korsetlər istifadə edilir (məsələn, Boston və ya Cheneau korseti).

3. Cərrahi Müdaxilə

• 40°-dan yuxarı olan ağır hallarda onurğanı düzəltmək üçün skolioz cərrahiyyəsi (fiksasiya əməliyyatı) aparıla bilər.
• Əməliyyat zamanı metal çubuqlar və vintlər vasitəsilə onurğa sabitləşdirilir.

Nəticə

S-vari skolioz, C-vari skoliozdan daha mürəkkəb bir vəziyyətdir və erkən diaqnoz müalicənin effektivliyini artırır. Vaxtında müdaxilə edilmədikdə, skolioz irəliləyə bilər və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xüsusilə uşaqlarda və yeniyetmələrdə müntəzəm həkim müayinəsi vacibdir.