Artrit və Artrozun fərqləri nələrdir ?

Diz artrozu

Artrit nədir?

Artrit oynaqların iltihablanması ilə xarakterizə olunan geniş yayılmış xəstəlik qrupudur. Bu xəstəlik zamanı oynaq qığırdağı, sinovial maye, bağlar və ətraf toxumalar təsirlənə bilər. Artrit hər yaşda insanlarda rast gəlinə bilər, lakin əsasən yaşlılarda və bəzi xüsusi risk qruplarında daha çox müşahidə olunur.

Artritin Səbəbləri

Artritin yaranma səbəbləri müxtəlif ola bilər və əsasən aşağıdakı faktorlarla bağlıdır:

Autoimmun proseslər: Bədəndə immun sisteminin səhvən oynaqlara hücum etməsi nəticəsində yaranır (məsələn, revmatoid artrit).
İltihabi xəstəliklər: Bakteriya, virus və ya göbələk infeksiyaları oynaqlarda iltihaba səbəb ola bilər (infeksion artrit).
Travmalar: Zədələnmiş oynaqlar uzun müddətdə artritin yaranmasına gətirib çıxara bilər.
Metabolik problemlər: Bədəndə müəyyən maddələrin toplanması artritə səbəb ola bilər (məsələn, podaqra artriti urat kristallarının yığılması ilə bağlıdır).
İrsi meyllilik: Ailəsində artrit olan insanlarda xəstəliyə tutulma riski daha yüksəkdir.
Pis həyat tərzi: Hərəkətsiz həyat tərzi, artıq çəki və siqaret kimi faktorlar artritin inkişafını sürətləndirə bilər.

Artritin Əlamətləri

Artritin növündən asılı olaraq simptomları dəyişə bilər, lakin ümumi əlamətlər aşağıdakılardır:

Oynaq ağrısı (fiziki aktivlik və ya istirahət zamanı artıb-azala bilər).
Şişkinlik və qızartı (oynaq nahiyəsində iltihab səbəbilə).
Sərtlik və hərəkət məhdudluğu (səhərlər və ya uzun müddət hərəkətsiz qalmaqdan sonra daha çox hiss olunur).
Oynaqlarda istilik hissi (xüsusilə iltihablı hallarda).
Deformasiya (xüsusilə uzunmüddətli artrit hallarında oynaqlarda görünən dəyişikliklər ola bilər).

Artritin Növləri

Artritin bir neçə fərqli növü vardır. Ən çox rast gəlinənləri aşağıdakılardır:

1. Revmatoid Artrit (RA)

Autoimmun xəstəlikdir, bədənin immun sistemi səhvən sağlam oynaqlara hücum edir.
Əsasən əl, bilək və diz oynaqlarına təsir edir.
Səhərlər sərtlik hissi və hər iki tərəfdə simmetrik iltihab müşahidə olunur.
Xroniki və irəliləyən bir xəstəlikdir.

2. Osteoartrit (Artroz)

Qığırdağın tədricən aşınması və degenerasiyası nəticəsində yaranır.
Əsasən diz, bud və onurğa oynaqlarına təsir edir.
Yaşlanma və uzunmüddətli mexaniki təzyiqin nəticəsidir.
Ağrı hərəkət zamanı artır, istirahətdə azalır.

3. Podaqra Artriti

Orqanizmdə sidik turşusunun çoxalması nəticəsində urat kristallarının oynaqlarda toplanması ilə yaranır.
Əsasən baş barmağın oynaq nahiyəsində şiddətli ağrı və qızartı müşahidə edilir.
Yüksək proteinli qidalanma və spirtli içkilər bu vəziyyəti ağırlaşdıra bilər.

4. Psoriatik Artrit

Psoriaz (dəri xəstəliyi) olan insanlarda inkişaf edən artrit növüdür.
Dırnaq dəyişiklikləri və dəri lezyonları ilə müşayiət oluna bilər.
Simptomları revmatoid artritə bənzəyir.

5. İnfeksion Artrit

Bakteriyalar və ya viruslar səbəbindən yaranır.
Oynaqlarda ani şişkinlik, qızartı və hərarət artışı müşahidə edilir.
Təcili tibbi müdaxilə tələb edir.

Artritin Diaqnozu

Artritin dəqiq diaqnozu üçün bir neçə metod istifadə olunur:

Həkim müayinəsi (simptomların araşdırılması və oynaq hərəkətinin qiymətləndirilməsi).
Qan analizləri (revmatoid faktor, CRP, ESR kimi iltihab göstəricilərinə baxılır).
Rentgen və MRT (oynaq dəyişikliklərinin dərəcəsini görmək üçün).
USM (ultrasəs müayinə) (sinovial mayenin və iltihab dərəcəsinin qiymətləndirilməsi).
Oynaq mayesinin analizi (infeksion artritdən şübhələnildikdə maye götürülərək analiz edilir).

Artritin Müalicəsi

Artritin müalicəsi xəstəliyin növündən və ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq fərqli yanaşmalar tələb edir. Müalicənin əsas məqsədi ağrını azaltmaq, iltihabı nəzarətə almaq və hərəkət qabiliyyətini yaxşılaşdırmaqdır.

1. Dərman Müalicəsi

İltihab əleyhinə dərmanlar (NSAİİ) – İbuprofen, Naproksen kimi dərmanlar.
Kortikosteroidlər – Güclü iltihab əleyhinə təsirə malikdir.
Xəstəlik dəyişdirici anti-revmatik preparatlar (DMARDs) – Revmatoid artrit kimi xəstəliklərdə immun sistemi tənzimləmək üçün istifadə olunur.
Bioloji preparatlar – Autoimmun artritlərdə immun sisteminin spesifik hüceyrələrini bloklamaq üçün tətbiq olunur.
Sidik turşusunu azaldan dərmanlar – Podaqra artritində istifadə olunur.

2. Fiziki Müalicə və Reabilitasiya

Fizioterapiya – Oynaqların hərəkət qabiliyyətini artırmaq üçün xüsusi məşqlər.
Massaj və hidroterapiya – Əzələ gərginliyini azaltmaq üçün istifadə olunur.
Ortopedik cihazlar və qoruyucular – Dizliklər, bilək qoruyucuları oynaq yükünü azaltmağa kömək edir.

3. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri

Düzgün qidalanma – Kalsium və omeqa-3 ilə zəngin qidalar (balıq, zeytun yağı) faydalıdır.
Artıq çəkinin azaldılması – Xüsusilə diz və bud oynaqlarına düşən yükü azaldır.
Siqaret və spirtli içkilərdən uzaq durmaq – İmmun sistemi və iltihab proseslərini idarə etmək üçün vacibdir.

4. Cərrahi Müdaxilə (Ağır Hallarda)

Artroskopiya – Zədələnmiş toxumaların təmizlənməsi.
Oynaq protezi (endoprotez) – Xüsusilə diz və bud oynaqlarında tamamilə aşınmış oynaqların süni protezlə əvəzlənməsi.

Nəticə

Artrit oynaq sağlamlığı üçün ciddi problemlər yarada bilən bir xəstəlikdir. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə vasitəsilə bu xəstəliyin inkişafını yavaşlatmaq və həyat keyfiyyətini artırmaq mümkündür. Sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma və fiziki aktivlik artrit riskini azaltmağa kömək edir.

Artroz nədir ?

Artroz (Osteoartrit) oynaqlarda qığırdaq toxumasının tədricən aşınması və degenerasiyası ilə xarakterizə olunan xroniki xəstəlikdir. Bu xəstəlik əsasən yaşlı insanlarda müşahidə olunsa da, travma, artıq çəki və genetik meyllilik səbəbindən gənclərdə də rast gəlinə bilər. Artroz daha çox diz, bud, əl, onurğa və ayaq oynaqlarına təsir edir.

Artrozun Səbəbləri

Artrozun yaranmasına bir neçə faktor təsir edə bilər:

Yaşlanma – Yaş artdıqca oynaq qığırdaqları zəifləyir və aşınır.
Genetik meyllilik – Ailəsində artroz olan insanlarda risk daha yüksəkdir.
Oynaq travmaları – İdman zədələnmələri və ya qəzalar oynaq səthlərinə ziyan vuraraq artroza səbəb ola bilər.
Artıq çəki – Bədən çəkisi diz və bud oynaqlarına əlavə yük yaradır, qığırdaq toxumasını tez aşındırır.
Oynaq deformasiyaları – Anadangəlmə və ya sonradan qazanılmış sümük və oynaq pozğunluqları.
Peşə və həyat tərzi – Uzun müddət eyni fiziki hərəkətləri təkrarlamaq, ağır yük qaldırmaq və ya uzun müddət ayaq üstə qalmaq artroza səbəb ola bilər.
Metabolik xəstəliklər – Diabet, podaqra kimi xəstəliklər oynaq sağlamlığına mənfi təsir göstərir.
İltihabi proseslər – Artrit və digər oynaq xəstəlikləri artrozun inkişafına şərait yarada bilər.

Artrozun Əlamətləri

Artrozun simptomları tədricən inkişaf edir və xəstəliyin mərhələsindən asılı olaraq dəyişir. Ən çox rast gəlinən əlamətlər:

Oynaq ağrısı – Hərəkət zamanı artır, istirahət zamanı azalır.
Oynaq sərtliyi – Xüsusilə səhərlər və uzun müddət hərəkətsiz qaldıqdan sonra olur.
Şişkinlik və iltihab – Xəstəliyin irəliləmiş mərhələlərində müşahidə edilir.
Hərəkət məhdudiyyəti – Oynaqların hərəkət diapazonu azalır.
Sümük çıxıntıları (osteofitlər) – Oynaqlarda sümük çıxıntıları (sümük toxumasının artıq böyüməsi) əmələ gələ bilər.
Oynaqda xırçıldama (krepitasiya) – Hərəkət zamanı oynaqlardan xırçıltı səsi eşidilə bilər.
Oynaqlarda deformasiyalar – Xəstəlik inkişaf etdikcə oynaqların formasında dəyişikliklər baş verə bilər.

Artrozun Növləri

Artrozun bir neçə növü var və bu növlər təsirlənmiş oynaqlara və yaranma səbəblərinə görə fərqlənir.

1. Diz Artrozu (Gonartroz)

Ən çox rast gəlinən artroz növüdür.
Diz oynağında ağrı və hərəkət məhdudiyyəti ilə müşayiət olunur.
Artıq çəki və travmalar əsas risk faktorlarıdır.

2. Bud Artrozu (Koksartroz)

Bud-çanaq oynağında aşınma nəticəsində yaranır.
Ağrı əvvəlcə yalnız hərəkət zamanı olur, lakin sonrakı mərhələdə istirahət zamanı da davam edə bilər.
Xəstəlik irəlilədikcə yeriş pozulması baş verə bilər.

3. Əl və Barmaq Artrozu

Xüsusilə qadınlarda menopauzadan sonra daha çox rast gəlinir.
Barmaqlarda düyünlər və sərtlik yaranır.
Əllərdə zəiflik və funksional problemlər müşahidə edilə bilər.

4. Onurğa Artrozu (Spondiloartroz)

Onurğadakı fəqərə oynaqlarının degenerasiyası nəticəsində yaranır.
Boyun və bel nahiyəsində ağrı və hərəkət məhdudiyyəti ilə müşayiət olunur.
Uzun müddət oturaq həyat tərzi keçirən insanlarda daha çox rast gəlinir.

5. Çiyin Artrozu (Omartroz)

Çiyin oynaq qığırdağının zədələnməsi nəticəsində yaranır.
Ağır yüklə işləyən insanlarda daha çox rast gəlinir.
Əl qaldırmaq və fırlatmaq çətinləşir.

Artrozun Diaqnostikası

Artrozun dəqiq diaqnozu üçün müxtəlif tibbi müayinələr aparılır:

Həkim müayinəsi – Oynaqların vəziyyəti və hərəkət diapazonu yoxlanılır.
Rentgen müayinəsi – Sümük çıxıntıları, qığırdaq aşınması və oynaq məsafəsinin daralması müşahidə edilir.
MRT (Maqnit Rezonans Tomoqrafiya) – Yumşaq toxuma və qığırdaq zədələnmələrini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Ultrasəs müayinə (USM) – Oynaqda maye yığılması və iltihabi proseslər araşdırılır.
Laborator analizlər – Digər oynaq xəstəliklərindən fərqləndirmək üçün qan testləri aparılır.

Artrozun Müalicəsi

Artrozun tam müalicəsi mümkün olmasa da, xəstəliyin irəliləməsinin qarşısını almaq və simptomları yüngülləşdirmək üçün müxtəlif üsullar mövcuddur.

1. Dərman Müalicəsi

Ağrıkəsicilər (Paracetamol, Tramadol və s.) – Ağrını azaltmaq üçün istifadə olunur.
İltihab əleyhinə dərmanlar (NSAİİ – İbuprofen, Diklofenak və s.) – Oynaq iltihabını və ağrını azaldır.
Xondroprotektorlar (Qlükozamin, Xondroitin və s.) – Qığırdaq toxumasını qorumağa kömək edir.
Hialuron turşusu inyeksiyaları – Oynaq mayesinin funksiyasını bərpa etməyə və hərəkətliliyi artırmağa kömək edir.

2. Fizioterapiya və Reabilitasiya

Fizioterapiya – Ultrasəs, maqnit terapiyası və elektrostimulyasiya kimi üsullar iltihabı azaldır.
Fiziki məşqlər – Oynaqların elastikliyini və hərəkət diapazonunu qorumaq üçün xüsusi məşqlər aparılır.
Massaj və manual terapiya – Qan dövranını artırır və əzələləri rahatlaşdırır.

3. Həyat Tərzi Dəyişiklikləri

Artıq çəkidən azad olmaq – Xüsusilə diz və bud oynaqlarında təzyiqi azaltmağa kömək edir.
Düzgün qidalanma – Omeqa-3, kalsium və D vitamini ilə zəngin qidalar oynaq sağlamlığını qoruyur.
Ortopedik vasitələrdən istifadə – Xüsusi ayaqqabılar, dizliklər və kəmərlər oynaq yüklənməsini azaldır.

4. Cərrahi Müalicə (Ağır Hallarda)

Artroskopiya – Zədələnmiş qığırdaq hissələrinin çıxarılması.
Oynaq dəyişdirilməsi (Endoprotezləşdirmə) – Ağır hallarda zədələnmiş oynaq süni oynaqla əvəz edilir.

Nəticə

Artroz uzunmüddətli və xroniki bir xəstəlikdir. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə xəstəliyin irəliləməsi yavaşladılır, ağrılar azalır və həyat keyfiyyəti yaxşılaşır. Sağlam həyat tərzi və fiziki aktivlik artrozun qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.