Sümük sistemi (skelet sistemi) insan bədəninin dayaq və hərəkət strukturunu təşkil edən bir sistemdir. Bu sistem bədənə form verir, daxili orqanları qoruyur və hərəkətə dəstək olur. Skelet sistemi həmçinin mineralların saxlanması, qan hüceyrələrinin istehsalı və enerji ehtiyatlarının qorunmasında iştirak edir.

---

Sümük Sisteminin Tərkibi

Sümük sistemi 206 sümükdən ibarətdir (böyüklərdə). Bu sümüklər müxtəlif formalara və funksiyalara malikdir və birləşərək skeleti təşkil edir.

Əsas komponentlər:

1. Sümüklər: Skeletin əsas hissəsidir.
2. Xırda sümüklər (sesamoid): Əzələ və vətərlərin arasında yerləşir (məsələn, diz qapağı).
3. Oynaqlar: Sümüklərin birləşmə yerləridir və hərəkətə imkan yaradır.
4. Qığırdaqlar: Oynaqlarda sümüklərin sürtünmədən qorunmasını təmin edir.
5. Bağlar: Sümükləri bir-birinə bağlayan elastik toxumalardır.
6. Vətərlər: Əzələləri sümüklərə bağlayır.

Skeletin Funksiyaları

1. Dayaq: Bədəni dik vəziyyətdə saxlayır və yumşaq toxumalar üçün dayaq rolunu oynayır.
2. Qoruma: Həyati əhəmiyyətli orqanları xarici təsirlərdən qoruyur (məsələn, kəllə beyni, qabırğalar ürəyi və ağciyərləri qoruyur).
3. Hərəkət: Sümüklər və oynaqlar əzələlərlə birlikdə hərəkət sisteminin əsas hissəsini təşkil edir.
4. Qan hüceyrələrinin istehsalı: Uzun sümüklərin iliklərində qırmızı qan hüceyrələri, ağ qan hüceyrələri və trombositlər istehsal olunur.
5. Mineral deposu: Sümüklər kalsium və fosfor kimi mineralları saxlayır və bədənin ehtiyacına görə sərbəst buraxır.
6. Enerji deposu: Sarı sümük iliyi piy ehtiyatı kimi fəaliyyət göstərir.

Skeletin Hissələri

Skelet iki əsas hissəyə bölünür:

1. Oksial skelet (başlıca skelet):
   • Kəllə sümükləri: Beyni qoruyur.
   • Onurğa: Bədənə dayaq verir və onurğa beynini qoruyur.
   • Qabırğalar və döş sümüyü: Ürək və ağciyərləri qoruyur.
2. Apendikulyar skelet (əlavə skelet):
   • Ətraf sümükləri (qollar və ayaqlar).
   • Çiyin qurşağı və çanaq qurşağı.

Sümük Növləri

1. Uzun sümüklər: Əsasən ətraflarda yerləşir (məsələn, bud, qol).
2. Qısa sümüklər: Bilək və ayaq biləklərində olur.
3. Yastı sümüklər: Qabırğa, kəllə sümükləri.
4. Düzensiz sümüklər: Onurğa sümükləri.
5. Sesamoid sümüklər: Diz qapağı kimi xüsusi yerlərdə yerləşir.

Sümük Toxumasının Strukturu

Sümüklər iki əsas toxumadan ibarətdir:

1. Kompakt toxuma: Sümüyün xarici hissəsini təşkil edir və bərkdir.
2. Süngəri toxuma: Sümüyün içərisində yerləşir, yüngüldür və ilik üçün yer təmin edir.

Sümük Sağlamlığı Üçün Vacib Maddələr

1. Kalsium: Sümük toxumasının əsas komponentidir.
2. D vitamini: Kalsiumun sorulmasına kömək edir.
3. Fosfor: Sümük sağlamlığı üçün vacib mineraldır.
4. Protein: Sümük kollageninin formalaşmasında mühüm rol oynayır.

Sümük Xəstəlikləri

1. Osteoporoz: Sümüklərin zəifləməsi və kövrəkləşməsi.
2. Raxit: Uşaqlarda D vitamini çatışmazlığı səbəbilə sümük zəifləməsi.
3. Artrit: Oynaqların iltihabı və ağrısı.
4. Sümük qırılmaları: Travmalar nəticəsində yaranır.

Sümük Sisteminin Qorunması

1. Balanslı qidalanma (kalsium və D vitamini ilə zəngin).
2. Mütəmadi fiziki fəaliyyət (xüsusilə çəki daşıyan idmanlar).
3. Siqaret və spirtli içkilərdən uzaq durmaq.
4. Düzgün duruş və ağır yüklərin düzgün qaldırılması.

Sümük sistemi bədənin təməlini təşkil edir və onun sağlamlığı ümumi həyat keyfiyyətinə böyük təsir göstərir.