Yastıpəncəlik (düzdabanlıq) ayaq tağının (arkasının) çökməsi və ayağın iç hissəsinin tam olaraq yerə oturması ilə xarakterizə olunan bir ortopedik problemdir. Bu vəziyyət uşaqlarda, böyüklərdə və yaşlı insanlarda müşahidə oluna bilər. Yastıpəncəlik normal fizioloji hal ola bilsə də, bəzi hallarda ayaq ağrıları, duruş problemləri və yeriş pozğunluqları yarada bilər.

Yastıpəncəlik Növləri

1. Anadangəlmə Yastıpəncəlik

Bu, uşağın ayaq sümüklərinin anormal inkişafı nəticəsində doğuşdan yaranır. Əksər hallarda uşaq böyüdükcə düzəlir, lakin bəzi hallarda ortopedik müdaxilə tələb olunur.

2. Qazanılmış Yastıpəncəlik

Sonradan müxtəlif faktorlar nəticəsində yaranır və əsasən böyüklərdə rast gəlinir. Buna səbəb ola biləcək amillər:
🔹 Piylənmə və artıq çəki
🔹 Ayaq əzələlərinin və bağlarının zəifləməsi
🔹 Uzun müddət ayaq üstə dayanmaq
🔹 Düzgün olmayan ayaqqabılar
🔹 Travmalar və sinir xəstəlikləri

3. Fleksibl və Rigid Yastıpəncəlik

• Fleksibl yastıpəncəlik – Ayaq yerə basdıqda tağ görünmür, amma ayaq barmaqları üzərində dayananda və ya oturanda müəyyən qədər formalaşır.
• Rigid yastıpəncəlik – Hər vəziyyətdə ayaq tağı yoxdur və sümük strukturlarında anormallıqlar ola bilər.

Yastıpəncəlik Niyə Yaranır?

Yastıpəncəlik müxtəlif səbəblərdən qaynaqlana bilər. Əsas faktorlar:

✅ Genetik meyillilik – Ailəsində yastıpəncəlik olan insanlarda bu problemə rast gəlmə ehtimalı daha yüksəkdir.
✅ Ayaq əzələlərinin zəifləməsi – Uzun müddət aktiv olmayan və ya düzgün ayaqqabı geyinməyən insanlarda bu vəziyyət inkişaf edə bilər.
✅ Artıq çəki – Bədən çəkisinin ayaqlara düşən təzyiqi artırması nəticəsində ayaq tağı çökə bilər.
✅ Səhv ayaqqabı seçimi – Dabanı çox sərt və ya düz olan ayaqqabılar, dar ayaqqabılar ayaq quruluşuna mənfi təsir edə bilər.
✅ Travmalar və xəstəliklər – Ayaq sümüklərinin və əzələlərinin zədələnməsi, artrit, diabet və sinir sistemi xəstəlikləri nəticəsində yastıpəncəlik inkişaf edə bilər.

Yastıpəncəlik Əlamətləri

🔹 Ayaq altının tamamilə yerə oturması
🔹 Gəzinti zamanı tez yorulma və ayaqlarda ağrı
🔹 Ayaqqabının iç tərəfinin daha tez yeyilməsi
🔹 Ayaqlarda və topuq nahiyəsində gərginlik hissi
🔹 Diz, bel və omba ağrıları (xüsusilə ağır hallarda)

Diaqnoz Necə Qoyulur?

🔸 Ayaq izi testi – Ayağı isladıb kağıza basmaqla tağın forması təyin edilə bilər. Əgər tağ hissəsi kağızda tam görünürsə, bu, yastıpəncəlik əlaməti ola bilər.
🔸 Röntgen, MRT və ya ultrasəs müayinəsi – Sümüklərin və əzələlərin vəziyyətini yoxlamaq üçün istifadə olunur.
🔸 Ortoped həkimin müayinəsi – Ayağın forması və hərəkət qabiliyyəti yoxlanılır.

Müalicə və Profilaktika

1. Ortopedik Ayaqqabı və İçliklər

👞 Xüsusi ortopedik içliklər və ayaqqabılar ayaq tağını dəstəkləyir və ağrıları azalda bilər.

2. Ayaq Məşqləri və Fizioterapiya

⚡ Ayaq əzələlərini gücləndirmək üçün xüsusi idman hərəkətləri edilməlidir:
✅ Ayaq barmaqları ilə kiçik əşyaları yerdən götürmək
✅ Ayaq barmaqları və daban üzərində gəzmək
✅ Qum və ya çınqıl üzərində gəzmək
✅ Dabanı yuxarı qaldırıb barmaq ucunda dayanmaq

3. Masaj və Fizioterapiya

🔹 Ayaq və baldır əzələlərinə masaj edərək qan dövranını yaxşılaşdırmaq olar.
🔹 Elektroterapiya və digər fizioterapiya prosedurları tətbiq edilə bilər.

4. Artıq Çəkidən Qurtulmaq

⚖️ Piylənmə ayaqlara əlavə yük verdiyi üçün düzgün qidalanma və aktiv həyat tərzi vacibdir.

5. Cərrahi Müalicə (Çox Nadir Hallarda)

Əgər yastıpəncəlik irəliləmiş dərəcədədirsə və digər müalicə üsulları nəticə vermirsə, cərrahiyyə müdaxiləsi lazım ola bilər.

Nəticə

Yastıpəncəlik erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə idarə oluna bilən bir problemdir. Əgər siz və ya övladınızda yastıpəncəlik əlamətləri müşahidə edirsinizsə, vaxtında ortoped həkimə müraciət etmək vacibdir. Düzgün ayaqqabı seçimi, fiziki aktivlik və profilaktik tədbirlər ayaq sağlamlığınızı qorumağa kömək edəcək!

Uşaqlarda Yastıpəncəlik (Düzdabanlıq – Pes Planus)

Yastıpəncəlik (düzdabanlıq) uşaqlarda ayaq tağının (arkasının) çökməsi və ayağın iç hissəsinin tam olaraq yerə oturması ilə xarakterizə olunan bir ortopedik problemdir. Bu vəziyyət fizioloji və ya patoloji ola bilər. Erkən yaşlarda düzgün diaqnoz və müalicə aparılmazsa, bu, gələcəkdə ayaq ağrıları, duruş problemləri və gəzinti çətinliklərinə səbəb ola bilər.

Uşaqlarda Yastıpəncəlik Niyə Yaranır?

Yenidoğulmuş və körpələrdə ayaq tağı təbii olaraq tam formalaşmamış olur və bu normaldır. Adətən, 3-5 yaş aralığında ayaq tağı tədricən inkişaf edir. Lakin bəzi hallarda bu inkişaf baş vermir və yastıpəncəlik qalıcı hala çevrilir.

Səbəbləri:
🔹 Fizioloji (keçici) yastıpəncəlik – körpəlik dövründə yağ toxumasının çox olması səbəbilə ayaq tağı görünməyə bilər. 5-6 yaşa qədər təbii düzəlir.
🔹 Genetik meyillilik – ailədə düz daban problemi varsa, uşaqda da yaranma ehtimalı yüksəkdir.
🔹 Əzələ və bağ toxumasının zəifliyi – uşağın əzələlərinin və vətərlərinin kifayət qədər güclü olmaması nəticəsində ayaq tağı lazımi formada inkişaf etmir.
🔹 Həddindən artıq çəki – artıq çəki ayaqlara əlavə təzyiq yaradaraq tağın çökməsinə səbəb ola bilər.
🔹 Səhv ayaqqabı seçimi – ayağa uyğun olmayan ayaqqabılar tağın düzgün formalaşmasına mane ola bilər.
🔹 Sinir və əzələ xəstəlikləri – serebral iflic kimi xəstəliklər əzələ nəzarətini zəiflədərək yastıpəncəliyə səbəb ola bilər.

Əlamətləri

✅ Uşağın ayaqlarının tam olaraq yerə oturması
✅ Gəzinti zamanı tez yorulma və balanssızlıq
✅ Ayaq və topuq ağrıları
✅ Ayaqqabının iç tərəfinin daha tez yeyilməsi
✅ Uşaqda tez-tez diz və bel ağrılarının olması

Test: Uşaq ayaq barmaqlarının ucunda dayanmağa çalışdıqda ayaq tağı formalaşırsa, bu, fizioloji (keçici) yastıpəncəlikdir və böyüdükcə düzələcək. Əgər ayaq tağı heç yaranmırsa, patoloji yastıpəncəlik ola bilər və ortopedik həkimə müraciət etmək lazımdır.

Müalicə və Profilaktika

Əgər yastıpəncəlik fizioloji (keçici)dirsə, adətən müalicəyə ehtiyac olmur və uşağın böyüdükcə ayaq tağı öz-özünə formalaşır. Lakin patoloji yastıpəncəlik varsa, müəyyən tədbirlər görülməlidir.

1. Xüsusi Ayaqqabılar və İçliklər

🔹 Ortopedik ayaqqabılar və ya fərdi hazırlanmış içliklər ayaq tağını dəstəkləyir.
🔹 Yumşaq və elastik materiallardan hazırlanmış, daban hissəsi sabit olan ayaqqabılar tövsiyə edilir.

2. Fizioterapiya və Məşqlər

Ayaq əzələlərini gücləndirmək üçün xüsusi hərəkətlər edilməlidir:
👣 Ayaq barmaqları ilə kiçik obyektləri yerdən götürmək
👣 Qum və ya çınqıl üzərində gəzmək
👣 Ayaqların iç və çöl tərəfi ilə gəzmək
👣 Ayaq barmaqları ilə qələmi və ya dəsmalı tutub qaldırmaq

3. Masaj və Fizioterapiya

✅ Ayaq və baldır əzələlərinə masaj edərək qan dövranını yaxşılaşdırmaq olar.
✅ Həkim tövsiyəsi ilə fizioterapiya prosedurlarından istifadə edilə bilər.

4. Ağırlıq Nəzarəti

Uşaqda artıq çəki varsa, bu, ayaqlara əlavə yük yaradır. Sağlam qidalanma və aktiv həyat tərzi vacibdir.

5. Cərrahi Müdaxilə (Çox Nadir Hallarda)

Əgər yastıpəncəlik ağır dərəcədədirsə və digər müalicə üsulları effekt vermirsə, cərrahi müdaxilə tətbiq oluna bilər.

Nəticə

Uşaqlarda yastıpəncəlik erkən diaqnoz edildikdə, əksər hallarda sadə tədbirlərlə müalicə edilə bilər. Valideynlər uşaqlarının ayaq quruluşuna diqqət yetirməli və lazım olduqda ortopedə müraciət etməlidirlər. Unutmayın ki, düzgün ayaqqabı seçimi və sadə idman hərəkətləri ilə uşağınızın ayaq sağlamlığını qorumaq mümkündür!