Qabarma (bulging), protruziya və yırtıq (herniation) onurğadakı disklərin zədələnmə prosesinin müxtəlif mərhələləridir. Bu mərhələlər onurğadakı disk strukturlarının dəyişikliklərini və sinir sisteminə təsirini əks etdirir. Hər mərhələni ayrı-ayrılıqda izah edək:
1. Qabarma (Bulging)
- Təsviri:
- Bu mərhələdə onurğalar arasında yerləşən diskin xarici lifləri (annulus fibrosus) zədələnməyib, lakin diskin daxili nüvəsi (nucleus pulposus) təzyiq nəticəsində yerini dəyişərək diskin xarici səthini qabarıq hala gətirir.
- Xarakterik xüsusiyyətlər:
- Diskin forması dəyişir, lakin liflər bütövdür.
- Hələ ki, sinir köklərinə təzyiq azdır və əksər hallarda simptomlar minimaldır və ya heç olmur.
- Simptomlar:
- Ağrı nadir hallarda olur, lakin hərəkətlə artırsa, yüngül diskomfort yarana bilər.
2. Protruziya
- Təsviri:
- Diskin xarici liflərinin bir hissəsi zəifləyir və ya nazilir, bu səbəbdən diskin daxili materialı (nucleus pulposus) xaricə doğru çıxır.
- Protruziya mərhələsində diskin xarici hissəsi qismən bütöv qalır, lakin qabarma daha ciddi və fərqli formalıdır.
- Xarakterik xüsusiyyətlər:
- Disk artıq sinir köklərinə təzyiq etməyə başlayır.
- Sinir irritasiyası ilə bağlı simptomlar yarana bilər.
- Simptomlar:
- Lokal bel ağrısı.
- Ayaqlara və ya qollara yayılan ağrı (radikulopatiya).
- Uyuşma, zəiflik və ya sancı hissi.
3. Yırtıq (Herniated Disk)
- Təsviri:
- Diskin xarici lifləri tamamilə yırtılır, bu da daxili materialın (nucleus pulposus) onurğa kanalına və ya sinir köklərinə çıxmasına səbəb olur.
- Xarakterik xüsusiyyətlər:
- Disk materialı sinirlərə ciddi təzyiq edir və ya onları qıcıqlandırır.
- Yırtıq müxtəlif formalarda ola bilər:
- Disk materialı tamamilə çıxıb, lakin xaricdə birləşik qalır.
- Disk materialı tamamilə ayrılıb və sərbəst şəkildə hərəkət edir.
- Simptomlar:
- Kəskin və intensiv ağrı, bəzən hərəkət məhdudiyyətinə səbəb olur.
- İskias (ayaq boyunca yayılan ağrı).
- Sinirlərin zədələnməsi səbəbindən uyuşma, zəiflik, reflekslərin azalması.
- Şiddətli hallarda sidik və ya nəcis ifrazına nəzarətin itməsi (cauda equina sindromu).
Əsas Fərqlər
| Mərhələ | Diskin vəziyyəti | Sinirlərə təzyiq | Əsas simptomlar |
|---|---|---|---|
| Qabarma | Yalnız forma dəyişir, liflər bütövdür. | Çox az və ya yoxdur. | Minimal və ya yoxdur. |
| Protruziya | Xarici liflər zəifləyir. | Təzyiq başlanır. | Radikulopatiya ola bilər. |
| Yırtıq | Xarici liflər yırtılır, material çıxır. | Güclü təzyiq. | Kəskin ağrı, nevroloji simptomlar. |
Müalicə Yanaşması
- Qabarma və Protruziya:
- Konservativ müalicə üsulları (istirahət, fizioterapiya, dərmanlar, məşqlər).
- Ağır hallarda inyeksiyalar (epidural steroid) tətbiq edilə bilər.
- Yırtıq:
- Şiddətindən asılı olaraq cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər (diskektomiya, mikrocerrahi və ya minimal invaziv prosedurlar).
- İlk mərhələlərdə konservativ üsullar sınaqdan keçirilə bilər.
Bel ağrısı ilə əlaqədar bu mərhələlərin müəyyən edilməsi üçün MRT və ya digər görüntüləmə metodlarından istifadə olunur. Dəqiq diaqnoz və müalicə üçün həkimə müraciət edin.
